Spacer po lesie

Samice jelenia szlachetnego (Cervus elaphus), zwane w gwarze łowieckiej łaniami, przemieszczają się w okresie wiosennym chmarami w poszukiwaniu soczystego, zielnego pokarmu. Charakterystyczne jest to, że w ich stadach przebywają młode 1-2 letnie samce – cielaki, a czasami przyłączają się samotne byki.

Jelenie są zwierzętami prowadzącymi z natury dzienny tryb życia. W takich spokojnych miejscach, jakim jest oglądana na zdjęciu radziądzka łąka (Nadleśnictwo Żmigród) można je sfotografować w godzinach porannych czy też popołudniowych. Inaczej jest w mocno penetrowanych terenach, gdzie te stworzenia nie czują się bezpieczne i zmieniają swój tryb życia z dziennego na nocny.

Bielik (Haliaaetus albicilla), zwany błędnie orłem bielikiem, jest jednym z największych ptaków drapieżnych, gniazdujących w Polsce. Młode są bardzo towarzyskie i tworzą stada liczące nawet kilkadziesiąt osobników. Starsze ptaki łączą się w pary i prowadzą raczej terytorialny tryb życia. Posiadają najczęściej kilka gniazd w nieodległych miejscach, z których w danym roku zasiedlają tylko jedno. Stamtąd wyprowadzają lęgi liczące najczęściej 1-2 młode (sporadycznie – 3). Ich miejscem bytowania są starodrzewie w pobliżu wód. Głównym ich źródłem pokarmu są ryby oraz ptactwo wodne.

Szpaki (Sturnus ulgaris), jak widzimy, można spotkać nie tylko w miastach i w sadach, ale także na śródleśnych łąkach. Mimo, że literatura mówi o wielkich „ławicach” liczących po kilkaset ptaków,  które powstają w czerwcu na skutek łączących się młodych już umiejących latać osobników, także kwietniowe stada wcale nie są mniejsze. Powszechnie znane, jako pustoszące nasze sady wiśniowe i czereśniowe, w rzeczywistości żywią się przez większą część roku owadami, zjadając także stonkę ziemniaczaną. Największe szkody powodują młode ptaki, które gustują przede wszystkim w pokarmie roślinnym.

Szpak, mimo to, że tak licznie występuje, jest gatunkiem chronionym.

Łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus) opisywany w literaturze, jako skrajnie nieliczny ptak lęgowy na terenie Polski – tu, w dolinie Baryczy, na stawach milickich i żmigrodzkich jest spotykany dużo częściej. Młode osobniki, jeszcze przed okresem dojrzałości płciowej, przebywają w większych stadach. Dojrzałe tworzą trwałe pary i przez cały rok przebywają ze sobą budując wspólnie gniazdo i wychowując młode. Na spacerze miałem okazję obserwować samicę łabędzia krzykliwego w towarzystwie łabędzia niemego – czyżby był to mezalians? J

Dzik (Sus scrofa) zalicza się do zwierzyny grubej. W nomenklaturze łowieckiej – to zwierzyna czarna. Jest dużym zwierzęciem, dochodzącym do dwóch metrów długości. Największy, upolowany osobnik ważył ok. 360 kg!

Potrafi być bardzo agresywny, a w okresie wychowywania młodych – bezpardonowo atakuje mogąc wyrządzić poważne uszkodzenia ciała, a nawet śmierć.

Ta czwarta pod względem inteligencji istota, świetnie radzi sobie w środowisku. Już zwyczajem jest spotykanie dzików penetrujących śmietniki na przedmieściach miast, które zupełnie nie obawiają się Człowieka. Na terenie otwartym, zwłaszcza na polach, dzik nie boi się niczego (armatki, syntetyczny zapach potu człowieka, elektryczne pastuchy), jednak na widok myśliwego – błyskawicznie reaguje ucieczką.

Jego głównym pokarmem (90%) są rośliny. Przez co powoduje duże szkody w rolnictwie, zwłaszcza w uprawach ziemniaków, kukurydzy, rzepy, buraków. Dużo bardziej lubiany jest przez leśników, gdyż w jego diecie znajduje się miejsce dla larw szkodliwych owadów i gryzoni. Pełni ważną rolę, związaną z higieną populacji zwierząt leśnych eliminując osobniki chore i słabe.

Brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos) to niezbyt często spotykany (pod ochroną ścisłą), niewielki ptak z rodziny bekasowatych. Obserwowany w ujściach rzek, na wypłyceniach, w pobliżu płaskich brzegów zbiorników wodnych, przede wszystkim na niżu, rzadziej w terenach podgórskich.

Jego pokarmem są przede wszystkim owady, małe małże, ślimaki i pajęczaki. Gniazda zakłada w miejscach wyjątkowo niedostępnych – stąd bardzo wysoki sukces lęgowy, sięgający 90% przeżywających młodych osobników.

Żuraw (Grus grus) wszystkim nam znany duży ptak,  wielkości ok. 140 cm i rozpiętości skrzydeł – do 240 cm. Jest gatunkiem chronionym, dzięki czemu jego populacja stopniowo rośnie. W Polsce szacuje się, że wynosi ona ok. 5 – 6 tys. par lęgowych, w tym ok. 30% na Warmi i Mazurach. Liczna populacja gniazduje także na stawach milickich i żmigrodzkich.

Miejscem ich bytowania są rozległe śródleśne bagna, torfowiska, brzegi jezior, morza i stawów, wilgotne śródleśne łąki. Żywią się głównie pokarmem roślinnym (nasiona, jagody, zielone części roślin) uzupełniając swą dietę dżdżownicami, ślimakami i owadami.

Żurawie kojarzone są z czujnością, wiernością, mądrością i długowiecznością. Mimo, że ich młode są zagniazdownikami (zaraz po wykluciu samodzielnie opuszczają gniazdo) ich rodzice są niezwykle troskliwi.

Żaba wodna (Rana esculenta) o zmiennych barwach, tzw. żaba zielona (są żaby brunatne i te przebywają głównie na lądzie w wodzie spędzają tylko okres godowy), wielkości 6 – 12 cm (przy czym występuje u nich dymorfizm płciowy – samice są nieco mniejsze od samców), jest mieszańcem, powstałym w wyniku krzyżowania żaby śmieszki (Rana ridibunda) oraz żaby jeziorkowej (Rana lessonae).

Jej miejscem bytowania są niewielkie zbiorniki wodne, starorzecza, stawy, rowy, przekopy, kałuże. W przypadku wyschnięcia akwenu żaby wodne ruszają na poszukiwanie innego zbiornika, cieku, pokonując dziennie nawet do 2,5 km.

Ich pokarmem są przede wszystkim muchówki, błonkówki (są mało wrażliwe na użądlenia pszczół), chrząszcze. Rzadziej zjadają dżdżownice, pająki, ważki, ślimaki. Czasem ich pokarmem są kijanki (także własnego gatunku) oraz małe ryby, traszki i żaby.

Zimują najczęściej w mule dna zbiorników i wolno płynących cieków. Młode żaby zimują przeważnie na lądzie, zagrzebane w glebie, poniżej poziomu przemarzania gruntu.

Rusałka admirał (Vanessa atalanta) jest motylem wędrownym, który na okres godowy: od kwietnia do listopada (wyprowadza najczęściej 2 pokolenia) przylatuje do nas znad Morza Śródziemnego, lecąc na wysokości dochodzącej do 2 000 m. Piękny, jeden z najokazalszych motyli polskich, w naszych warunkach nie jest w stanie przetrwać zimy. Jesienią odlatuje w rejony Morza Śródziemnego. Gąsienice (mało widoczne) żerują pojedynczo na liściach pokrzyw.

Żywokost lekarski (Symphytum officinale) jest rośliną zielną, dorastającą do 1 m, chętnie uprawianą w przydomowych ogródkach dzięki jej walorom ozdobnym. Ma właściwości lecznicze, na co wskazuje nazwa gatunku. Pomaga m.in. na zrost tkanki kostnej, pobudza mechanizmy obronne organizmu. Działa silnie rozgrzewająco i przeciwzapalnie, m.in. na choroby kręgosłupa, stawów, choroby reumatyczne, rwę kulszową, stany zapalne ścięgien, zakrzepowe zapalenie żył. Ze względu na trujące właściwości, został wycofany z produkcji preparatów leczniczych.

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea) jest powszechnie spotykaną rośliną, występującą w wilgotnych lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach, przydrożach, nieużytkach. Lubi siedliska żyzne, bogate w azot. Jest rośliną leczniczą, działającą korzystnie przeciwko astmie, przewlekłym nieżytom dróg oddechowych, ołowicy, schorzeniom pęcherza i kamicy nerkowej, bólom żołądka.

Rozmnaża się łatwo z sadzonek pędowych, poprzez podział. Jego nasiona roznoszą mrówki (mymekochoria, mrówkosiewność).

Jasnota plamista (Lamium maculatum) jest rośliną zielną, dorastającą do wysokości 60 cm, rosnącą najchętniej w miejscach naświetlonych i półcienistych: przydrożach, rowach, zaroślach, rumowiskach, pastwiskach. Preferuje gleby żyzne, bogate w azot i wapń.

Rozmnaża się przez rozłogi oraz poprzez nasiona, zaopatrzone w elajosomy (węglowodanowe wyrostki na nasionach, które przywabiają mrówki) . Dzięki nim te owady w sposób konsekwentny rozprzestrzeniają je na znacznym obszarze.

Fiołek leśny (Viola reichenbachiana) jest stosunkowo małą, dorastającą do 20 – 30 cm rośliną wieloletnią (tzw. byliną). Jest gatunkiem charakterystycznym dla lasów łęgowych, grądów, buczyn, jedlin, zboczowych lasów lipowo – jaworowych. Chętnie zapylany jest przez pszczoły dzięki nektarowi, gromadzącemu się w ostrodze kielicha kwiatowego i zachęcającej barwie kwiatów. Podobnie, jak wcześniejsze dwa gatunki roślin, dzięki elajosomom, jest rozprzestrzeniany przez mrówki.

Rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis) nie przypomina kapusty, ale pochodzi właśnie z tej rodziny. Na przełomie kwietnia i maja, na wilgotnych łąkach i pastwiskach to właśnie ją można spotkać, jako niemalże jedyną roślinę kwitnącą. Jest rośliną miododajną. Kwitnie najwcześniej z roślin łąkowych (od kwietnia do czerwca).

Gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea) jest rośliną o dużych walorach estetycznych. Jest gatunkiem typowo leśnym, którego głównym miejscem występowania są lasy grabowo – bukowe. Ten okaz spotkałem w biotopie olszowym, nieopodal rezerwatu „Olszyny Niezgodzkie”, Nadleśnictwo Żmigród. Lubi gleby żyzne, ubogie w wapń.

Turzycę zaostrzoną (Carex acuta) można spotkać w miejscach wilgotnych, na brzegach wód stojących i wolno płynących, podmokłych łąkach i torfowiskach niskich. Jest to wysoka, dochodząca do 120 cm roślina wieloletnia, o charakterystycznym dla rodzaju Carex, trójkątnym w przekroju kształcie  łodygi. Jest gatunkiem pospolitym na niżu Polski, rzadziej występującym w jego północnej części.

Kwiatostany u turzyc i traw, także zbóż uprawnych, zwiemy kłosami. U turzycy zaostrzonej kłosy górne, długości do 10 cm, to kwiatostany męskie, natomiast te niższe, dłuższe, są kwiatostanami żeńskimi.

Grusza pospolita (Pyrus communis) to drzewo owocowe o charakterystycznym pokroju korony, dorastające do wysokości 20 m i dożywające wieku 300 lat. Najstarszy, stwierdzony w Polsce okaz tego gatunku znajduje się w miejscowości Nekla koło Wrześni. Ma on 18 m wysokości, obwód pnia ok. 330 cm i wiek ok. 220 lat.

Małe, z licznymi komórkami kamiennymi owoce są dobre do spożycia dopiero po kilku tygodniach przelegiwania (tzw. ulęgałki). Są za to doskonałym pokarmem dla ptactwa i zwierzyny bytującej w lesie. Jako gatunek biocenotyczny, pełni także liczne funkcje ochronne, dające schronienie wielu organizmom pasożytniczym, utrzymującym stan świata owadów w równowadze (tzw. homeostazie).

Jabłoń dzika (Malus sylvestris) jest gatunkiem znanym i cenionym przez Człowieka od ponad 7 000 lat. W Polsce znalezione nasiona podczas wykopalisk archeologicznych na Biskupinie datowane są na ok. 800 lat p.n.e. Podobnie, jak grusza pospolita, jabłoń dzika jest bardzo wartosciowym gatunkiem biocenotycznym, a jej owoce niezwykle chętnie zjadane są przez zwierzynę, ptaki i owady.

Jest też rośliną o bardzo dużych walorach leczniczych – posiada znaczną zawartość witamin: C, P, prowitaminę A oraz witaminy z grupy B. Jest bogata w olejki eteryczne, pektyny, składniki mineralne: magnez, potas, sód, fosfor, wapń, glin, krzem oraz siarkę. Pomaga przy leczeniu tyfusu, czerwonki, malarii. Ma właściwości moczopędne i żółciopędne, a także oczyszczające organizm. Jabłka zaleca się w dietach przy cukrzycy, dnie moczanowej, chorobie wrzodowej żołądka i zaparciach.

Czeremcha zwyczajna (Padus avium) pełen uroku duży krzew lub wielopienne drzewo, rosnące w terenach wilgotnych, lasach łęgowych, w miejscach całkowicie lub częściowo nasłonecznionych. Jest rośliną leczniczą, działającą odkażająco, ściągająco, moczopędnie i przeciwreumatycznie. Trwają badania przyrodnicze nad wykorzystaniem czeremchy, jako naturalnego sposobu zwalczania chorób i konkurencji innych roślin dzięki zawartym w tej roślinie tzw. fitoncydom.

Największy okaz tego drzewa znaleziono w okolicach Poznania w miejscowości Brączewo, Leśnictwo Daniele, Nadleśnictwo Oborniki. Ma ono wysokość ok. 17 m i obwód pnia 163 cm.

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) jest ważnym drzewem lasotwórczym. Przez nasz kraj przebiega jego północno – wschodnia granica występowania. Należy do trzech taksonów najbardziej cienioznośnych, występujących na terenie naszego kraju (inaczej, w nazewnictwie hodowców leśnych, zwanych driadami). Nie bez przyczyny w toku ewolucji wypracował sobie taką cechę, gdyż w otwartych warunkach, charakterystycznych dla wzrostu tzw. drzew pionierskich (sosna, brzoza, osika, topola itd.) nie jest w stanie przeżyć – wiosenne przymrozki powodują obumieranie młodych niezdrewniałych pędów i delikatnych liści. Silna konkurencja roślin zielnych (bardzo ekspansywnych przy pełnym nasłonecznieniu) jest zbyt duża dla wolno rosnących, małych siewek buka. Mocna insolacja słoneczna wreszcie jest zabójcza dla efemerycznych młodych listków. Stąd jedynym miejscem jego rozwoju jest zaciszne, półcieniste lub cieniste dno drzewostanów, w klimacie łagodnym, o znacznym uwilgotnieniu.

Jest to także roślina lecznicza – napar z jej liści działa przeciwzapalnie i odkażająco.

Jego drewno ma cechy, które sprzyjają wykorzystaniu w przemyśle meblarskim. Produkowane są z niego także beczki, narzędzia, części maszyn oraz wiele innych przedmiotów niezbędnych Człowiekowi. Doskonale plastyczne pod działaniem wysokiej temperatury i dużej wilgotności można je wyginać i kształtować na różne sposoby. W górach (szczególnie Bieszczadach) wyrabiany jest z niego do tej pory wysokoenergetyczny węgiel drzewny (tak nam znany podczas grillowania).

Jest gatunkiem długowiecznym, dożywającym w Polsce wieku ponad 400 lat, a w Europie południowej – nawet 500 lat.

Drzewo to ze względu na różne odmiany w tym pokrojowe (budowy korony) lub odmiany kolorystyczne liści, np. o barwie purpurowej (Fagus sylvatica ‘atropurpurea’), jest chętnie sadzone w parkach i ogrodach.

Intensywne wiatry potrafią czynić w lasach dotkliwe szkody. Szczególnie narażone są na nie drzewa o płaskim systemie korzeniowym i dużych koronach np. świerk pospolity (Picea abies).